बॅचलर ऑफ सायन्स (बीएससी) हा पदव्युत्तर पदवी अभ्यासक्रम आहे जो सहसा तीन वर्षांचा असतो. इयत्ता १२ वी नंतर विज्ञान विद्यार्थ्यांमधील सर्वात लोकप्रिय अभ्यासक्रम आहे.
ज्या विद्यार्थ्यांना विज्ञानाच्या क्षेत्रात करियर बनवायचे आहे त्यांच्यासाठी हा अभ्यासक्रम हा पायाभूत अभ्यासक्रम मानला जातो. भारतातील बहुसंख्य विद्यापीठांमध्ये हे विज्ञानातील विविध विषयांत उपलब्ध आहे.
बीएससी भौतिकशास्त्र, बीएससी संगणक विज्ञान, बीएससी रसायनशास्त्र, बीएससी जीवशास्त्र, बीएससी गणित इत्यादी १२ वी नंतर विद्यार्थी सामान्यत: निवडलेले काही लोकप्रिय बीएससी अभ्यासक्रम आहेत.
बीएससी अभ्यासक्रम हा पूर्ण-वेळ किंवा अर्ध-वेळ अभ्यासक्रम म्हणून केला जाऊ शकतो. विद्यार्थी सामान्य बीएससी किंवा बीएससी (ऑनर्स) निवडू शकतात. ज्या विद्यार्थ्यांना विज्ञान आणि गणिताची तीव्र रुची आणि पार्श्वभूमी आहे त्यांच्यासाठी हा अभ्यासक्रम सर्वात योग्य आहे.
भविष्यात बहु व आंतरशास्त्रीय विज्ञान करीअर करू इच्छिणा विद्यार्थ्यांसाठीही हा अभ्यासक्रम फायदेशीर आहे. बीएससी पदवी पूर्ण झाल्यानंतर उमेदवार मास्टर ऑफ सायन्स (एमएससी) घेण्यास किंवा व्यावसायिक नोकरीभिमुख अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेऊ शकतात.
बीएससी अभ्यासक्रम साधारणत: तीन वर्षांचा असतो. अर्धवेळ किंवा अंतर शिक्षण कार्यक्रमांच्या बाबतीत, कालावधी चार ते पाच वर्षांदरम्यान बदलू शकतो. बीएससी अभ्यासक्रम सैद्धांतिक (Theory) आणि प्रात्यक्षिक (Practicals) धड्यांचे संयोजन आहे. बीएससी अभ्यासक्रमात प्रात्यक्षिक धड्यांचा समावेश आहे ज्याला खूप महत्व दिले जाते.
बीएससी प्रोग्राम विभाजन
बीएससी प्रोग्रामचे विभाजन बीएससी ऑनर्स आणि बीएससी जनरल किंवा पास या दोन प्रकारात केले जाऊ शकते. बीएससी ऑनर्स मध्ये एका मुख्य विषयावर लक्ष केंद्रित केले जाते.
ऑनर्स विषयावर अधिक लक्ष केंद्रित करण्यासाठी अभ्यासक्रम तयार केला गेला आहे, तसेच ह्यात विद्यार्थ्यांनी निवडलेल्या विषयांचा समावेश आहे.
बीएससी ऑनर्स प्रोग्रामचा अभ्यास करण्यामागील उद्देश म्हणजे विद्यार्थ्यांमध्ये सैद्धांतिक, प्रात्यक्षिक आणि संशोधन कौशल्ये आत्मसात करणे.
- बीएससी भौतिकशास्त्र
- रसायनशास्त्र
- जीवशास्त्र
- गणित
- माहिती तंत्रज्ञान
- संगणक विज्ञान
- सूक्ष्मजीवशास्त्र
- बायोटेक्नॉलॉजि वगैरे.
बीएससी पात्रता निकष
बीएससी पात्रता निकष खालीलप्रमाणे आहेतः
उमेदवारांनी विज्ञान शाखेत इयत्ता 12 वीची परीक्षा कमीत कमी 50 टक्के ते 60 टक्के मिळवून उत्तीर्ण व्हायला हवे. बीएससी प्रवेशासाठी लागणारी किमान टक्केवारी ज्या विद्यापीठ/ महाविद्यालयात उमेदवार अर्ज करीत आहे त्याच्या धोरणाप्रमाणे बदलू शकते.
उमेदवारांनी मुख्य विषय म्हणून भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि गणित (पीसीएम) किंवा भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि जीवशास्त्र यांचा अभ्यास केला असावा.
वयोमर्यादा
सामान्यत: बीएससी घेण्यासाठी कोणत्याही वयाची मर्यादा नसल्याने जोपर्यंत एखाद्या संस्थेच्या पात्रतेच्या निकषानुसार निर्दिष्ट केले जात नाही तोपर्यंत प्रवेशाची अडचण उद्भवत नाही.
बीएससी आवश्यक कौशल्य
ज्या विद्यार्थ्यांना विज्ञानाच्या क्षेत्रात करिअर घडविण्यात खूप रस आहे अशा उमेदवारांसाठी बीएससी हा पाया आहे. उमेदवारांनी बीएससी अभ्यासक्रम घेताना आवश्यक अशी मूलभूत कौशल्ये आणि वैशिष्ट्ये अशी आहेत:
- वैज्ञानिक कौशल्ये
- निरीक्षण कौशल्ये
- विश्लेषणात्मक कौशल्य
- संगणक व संबंधित सॉफ्टवेअर ज्ञान
- प्रायोगिक कौशल्ये
- वैयक्तिक कौशल्य
- संभाषण कौशल्य
- समस्या सोडवण्याची कौशल्ये
- संशोधन कौशल्य
- गणिताची आणि संगणकीय कौशल्ये
- सांख्यिकी कौशल्ये
- तार्किक कौशल्ये
बीएससी प्रवेश प्रक्रिया
साधारणपणे दोन प्रकारात घेतली जाते, एकतर गुणवत्तेद्वारे किंवा प्रवेश परीक्षेद्वारे. बीएससी प्रवेश प्रक्रिया विद्यापीठावर अवलंबून असते.
बीएससी प्रवेश प्रक्रिया – गुणवत्ता-आधारित: विद्यापीठ किंवा महाविद्यालय वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमानुसार एकूण कुठपर्यंत गुण हवे ते ठरवते. पात्रता पूर्ण करणार्‍या आणि निकष पूर्ण करणार्‍या अर्जदारांना तात्पुरता प्रवेश देण्यात येतो. अर्जदारांना कागदपत्र पडताळणीसाठी संस्थेला भेट द्यावी लागते आणि संस्थेत प्रवेश घेण्यासाठी प्रवेश शुल्क भरावे लागते.
बीएससी प्रवेश प्रक्रिया – प्रवेशाच्या आधारे:
अशी अनेक महाविद्यालये आणि विद्यापीठे आहेत जी प्रवेश परीक्षेद्वारे बीएससी प्रवेश प्रक्रिया आयोजित करतात. इच्छुकांना परीक्षेसाठी अर्ज करणे आवश्यक असते आणि त्याकरिता उपस्थित असणे आवश्यक असते. त्या परीक्षेत उत्तीर्ण झाल्यानंतर त्यांना पुढील प्रवेश प्रक्रियेसाठी समुपदेशनाच्या फेऱ्यांमध्ये सामील केले जाते.
प्रवेश परीक्षेद्वारे बी एस सी ला प्रवेश देणाऱ्या भारतातील काही प्रमुख संस्था
यु पी सी ए टी ई टी – चंद्र शेखर आझाद कृषी व तंत्रज्ञान विद्यापीठ
बीएससी (ऑनर्स) शेती, बीएससी (ऑनर्स) फलोत्पादन, बीएससी (ऑनर्स) वनीकरण
बीएससी (ऑनर्स) गृह विज्ञान, बीटेक बायोटेक्नॉलॉजी, बीएफएससी, बीव्हीएससी आणि एएच
आयआयएसईआर प्रवेश परीक्षा – भारतीय विज्ञान शिक्षण आणि संशोधन संस्था (आयआयएसईआर)
बीएस-एमएस दुहेरी पदवी
आयसीएआर एआयईईए (यूजी) – भारतीय कृषी संशोधन परिषद (आयसीएआर)
कृषी क्षेत्रातील यूजी कोर्सेस
सी यु सी ई टी – केंद्रीय विद्यापीठे (रोटेशनल आधारावर)
विविध बीएससी आणि एकात्मिक अभ्यासक्रम
पी यु बी डी इ टी – कोलकाता येथील प्रेसिडेन्सी युनिव्हर्सिटी
बीएससी भौतिकशास्त्र, गणित, भूगोल, लाइफ सायन्सेस, जिओलॉजी, सांख्यिकी इत्यादी विषयात
बीएससी: कामाचे स्वरूप आणि सर्वोच्य नोकऱ्या देणाऱ्या संस्था
प्रत्येकाच्या संबंधित विषयांवर अवलंबून, बीएससी पदवीधर शैक्षणिक संस्था, आरोग्य सेवा, फार्मास्युटिकल्स आणि जैव तंत्रज्ञान उद्योग, रसायन उद्योग, संशोधन संस्था, चाचणी प्रयोगशाळे, सांडपाणी कारखाने, तेल उद्योग यासारख्या विविध क्षेत्रात नोकरी मिळवू शकतात. तथापि, असा सल्ला दिला जातो की बीएससीच्या विद्यार्थ्यांनी प्रथम एमएससी पदवी पूर्ण करून नंतर नोकरीसाठी शोध घ्यावा.
बीएससी पदवीधर अभ्यासक्रम पूर्ण केल्यानंतर
काही लोकप्रिय नोकरीच्या संधी खाली दिल्या आहेत:
संशोधक शास्त्रज्ञ (रिसर्च सायंटिस्ट): प्रयोगशाळा-आधारित प्रयोग आणि तपासणींमधून मिळविलेल्या माहितीचे विश्लेषण तसेच अभ्यास करण्यासाठी शास्त्रज्ञ जबाबदार असतो. एक संशोधन वैज्ञानिक सरकारी लॅब, तज्ञ संशोधन संस्था आणि पर्यावरण संस्थांसाठी काम करू शकतो.
बीएससीनंतर काही सरकारी नोकरीच्या संधी:
एसएससी सीजीएल मार्फत राज्य सरकारचे सहाय्यक अधिकारी / जेई
आरआरबी प्रवेश परीक्षेद्वारे भारतीय रेल्वे-सहाय्यक अधिकारी / जेई
सार्वजनिक क्षेत्र बँक-प्रोबेशनरी ऑफिसर आयबीपीएस पीओ
एस बी आई बँक-प्रोबेशनरी ऑफिसर एस बी आई पी.
वन विभाग-आयएफएस अधिकारी-यूपीएससी- एम्स नर्सिंग ऑफिसर-एम्स नर्सिंग परीक्षा इ
बीएससीनंतर काय?
बीएससी नंतर मिळू शकणारे उच्च शैक्षणिक अभ्यासक्रम येथे आहेतः
एमएससी (मास्टर ऑफ सायन्स)
एमसीए (मास्टर ऑफ कॉम्प्यूटर अँप्लिकेशन)
एमबीए (मास्टर ऑफ बिझिनेस ऍडमिनिस्ट्रेशन)
अर्ध- किंवा पूर्ण-वेळ डेटा विज्ञान अभ्यासक्रम
अर्ध- किंवा पूर्ण-वेळ मशीन शिक्षण अभ्यासक्रम
तर ही होती माहिती, बी एस सी अभ्यासक्रमाची, आम्ही आशा करतो हा लेख आपल्याला शिक्षणाच्या प्रवासात मदतीचा ठरेल.
